Ο άνθρωπος που «σκέπασε» το ΟΑΚΑ έχει γενέθλια. Ο αμφιλεγόμενος Σαντιάγο Καλατράβα

Η κορυφαία διοργάνωση που ανέλαβε η χώρα τα τελευταία 100 χρόνια ήταν, αναμφίβολα, οι Ολυμπιακοί Αγώνες της Αθήνας εν έτει 2004.

Σχεδόν μια 7ετία κύλησε από την ημέρα που ο Χουάν Αντόνιο Σάμαρανκ έδωσε το χρίσμα στην Ελλάδα για τη διεξαγωγή της τεράστιας αυτής αθλητικής και πολιτισμικής γιορτής.

Ένα διάστημα αγωνίας, ερωτηματικών και γκρίνιας για την καθυστέρηση της υλοποίησης των έργων που αφορούσαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες και όχι μόνο.

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά «λίφτινγκ» εκείνης της εποχής πραγματοποιήθηκε στο ΟΑΚΑ, το συγκρότημα δηλαδή που φιλοξένησε την τελετή έναρξης, τα περισσότερα αγωνίσματα και την τελετή λήξης.

Ο Σαντιάγο Καλατράβα αποτέλεσε μία από τις προσωπικότητες του 2004, αφού του είχε ανατεθεί η κατασκευή του περίφημου στεγάστρου στο ανακαινισμένο στάδιο «Σπύρος Λούης» και μερικά ακόμη έργα.

Με αφορμή τα 66α γενέθλιά του, το Sport-Retro.gr παραθέτει πληροφορίες για τη ζωή του διάσημου Ισπανού αρχιτέκτονα, πολιτικού μηχανικού, γλύπτη και ζωγράφου.

Οι ρίζες και τα πρώτα χρόνια

Ο Σαντιάγο Καλατράβα Βαλς, όπως είναι το πλήρες όνομά του, γεννήθηκε στις 28 Ιουλίου 1951 στον παλιό δήμο Μπενιμάμετ, ο οποίος τώρα αποτελεί μέρος της Βαλένθια.

Η οικογένεια της μητέρας του είχε εβραϊκές ρίζες, αλλά τα μέλη της αλλαξοπίστησαν κατά την ισπανική Ιερά Εξέταση του 15ου αιώνα.

Το επίθετο του Καλατράβα είναι αριστοκρατικό, κρατά από τον Μεσαίωνα και, μάλιστα, είχε συνδεθεί με ένα τάγμα Ισπανών ιπποτών.

Αμφότερες οι οικογένειες των γονιών του απασχολούνταν στην εξαγωγή αγροτικών προϊόντων, με τη διαφορά ότι η πλευρά του πατέρα του ταλαιπωρήθηκε αρκετά από τον εγχώριο Εμφύλιο της περιόδου 1936-1939.

Επηρεασμένος από την πολυετή δικτατορία του Φρανθίσκο Φράνκο, ο νεαρός Σαντιάγο ήταν αποφασισμένος να ξεφύγει από την καταπιεστική ατμόσφαιρα στη χώρα.

Η καλλιτεχνική του κλίση ήταν πρόδηλη από τα πρώτα χρόνια της ζωής του και συγκεκριμένα από τα 8 του, όταν άρχισε να παρακολουθεί μαθήματα σχεδίου και ζωγραφικής σε τοπική σχολή.

Το όνειρό του ήταν να γίνει γλύπτης, ενώ κατά την εφηβεία ταξίδεψε στο Παρίσι μέσω προγράμματος ανταλλαγής φοιτητών και, παράλληλα, επισκέφθηκε την Ελβετία προτού επιστρέψει στην Ισπανία για να ολοκληρώσει το Γυμνάσιο.

Λίγες εβδομάδες μετά τον περίφημο «Μάη του ‘68» στο Παρίσι, ο Καλατράβα επιχείρησε να εγγραφεί στην Ecole des Beaux Arts, αλλά οι γενικευμένες αναταραχές στην πόλη δεν του επέτρεψαν να προχωρήσει και, μοιραία, ξαναγύρισε στην πατρίδα του.

Ένα βιβλίο σχετικό με τα έργα του αρχιτέκτονα Λε Κορμπισιέ τον έπεισε ότι μπορούσε να του μοιάσει χωρίς να χάσει την καλλιτεχνική του χροιά, με συνέπεια να ενταχθεί σε σχετικό τμήμα στο Πολυτεχνείο της Βαλένθια.

Έλαβε το πτυχίο αρχιτεκτονικής και στη συνέχεια εντρύφησε στον ουρμπανισμό, ο οποίος ελληνιστί σημαίνει αστικοποίηση, δηλαδή η μετακίνηση πληθυσμού από την ύπαιθρο στην πόλη.

Στο Πολυτεχνείο ολοκλήρωσε μερικά έργα με συμφοιτητές και, συνάμα, εξέδωσε 2 βιβλία αναφορικά με την αρχαία αρχιτεκτονική της Βαλένθια και της Ιμπίθα.

Εγκατάσταση στη Ζυρίχη

Ύστερα από την αποφοίτησή του σε ηλικία 23 ετών, ήταν ξανά αποφασισμένος να εγκαταλείψει την Ισπανία, η οποία βρισκόταν ακόμη σε δικτατορικό καθεστώς.

Ο Σαντιάγο ταξίδεψε στη Ζυρίχη και εγγράφηκε στο Τεχνολογικό Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο, όπου είχε περάσει ένα μέρος των σπουδών του και ο Άλμπερτ Αϊνστάιν.

Εκεί εξασφάλισε δύο διδακτορικά: το πρώτο στη δομική μηχανική (σ.σ. ασυνήθιστη επιλογή μελέτης για αρχιτέκτονα), το δεύτερο στην τεχνική επιστήμη, ολοκληρώνοντας τη διατριβή του με θέμα «Η ευκαμψία των τρισδιάστατων δομών».

Γοητευμένος από την κατασκευή μεγάλων κτιρίων με φέροντα οργανισμό, ο Καλατράβα έχει πει για εκείνη την περίοδο: «Η επιθυμία να αρχίσω από το απόλυτο μηδέν ήταν πολύ ισχυρή. Ήμουν αποφασισμένος να βάλω σε μία άκρη όλα όσα είχα μάθει από τη σχολή αρχιτεκτονικής και να μάθω να σχεδιάζω και να σκέφτομαι σαν πολιτικός μηχανικός. Με γοήτευε η έννοια της βαρύτητας και ήμουν πεπεισμένος ότι ήταν απαραίτητο να αρχίσουμε να δουλεύουμε πάνω σε απλές φόρμες».

Παράλληλα, ο Καλατράβα εξήγησε ότι έχει επηρεαστεί ιδιαίτερα από το

έργο του Ελβετού μηχανικού Ρομπέρ Μαγιάρ (1872-1940), ο οποίος υποστήριζε ότι «με τον κατάλληλο συνδυασμό δύναμης και μάζας, μπορούμε να δημιουργήσουμε συναίσθημα».

Μόλις ολοκλήρωσε το διδακτορικό του το 1981, ο Ισπανός άνοιξε το δικό του γραφείο στη Ζυρίχη και αρχικά σχεδίασε μια αίθουσα εκθέσεων, ένα εργοστάσιο, μια βιβλιοθήκη και δύο γέφυρες, χωρίς ωστόσο να κατασκευαστεί τίποτε απ’ αυτά.

Δύο χρόνια αργότερα, όμως, άρχισε να λαμβάνει το χρίσμα για τη δημιουργία αρκετά μεγαλύτερων βιομηχανικών και μεταφορικών δομών, όπως η αποθήκη Entrepôt Jakem στο Τουργκάου, το κεντρικό ταχυδρομείο της Λουκέρνης, μία στάση λεωφορείου στο Σεν Γκολ και την οροφή ενός σχολείο στο Βόλεν.

Όλα τα παραπάνω έγιναν στην Ελβετία, ενώ επί γερμανικού εδάφους κατασκευάστηκε μία αποθήκη στη γειτονιά Κόσφελντ-Λέτε του Μίνστερλαντ.

Ουσιαστικά, ο Καλατράβα άρχισε να χτίζει το όνομά του (και όχι μόνο) από τα 32 του, όταν του ζητήθηκε να σχεδιάσει μία νέα αίθουσα για τον σιδηροδρομικό σταθμό στη Λουκέρνη και στη συνέχεια έναν ολόκληρο σιδηροδρομικό σταθμό.

Ο Zürich Stadelhofen (1983-1990), μάλιστα, διαθέτει πολλά από τα χαρακτηριστικά των έργων του, τα οποία δεν περιλαμβάνουν σχεδόν ποτέ ευθείες γραμμές και ορθές γωνίες.

Ύστερα ήρθαν οι… γέφυρες

Ο Σαντιάγο Καλατράβα ήταν πια ένας περιζήτητος αρχιτέκτονας στην Ελβετία, όμως γρήγορα άρχισε να φτιάχνει όνομα σε όλη την Ευρώπη.

Την περίοδο 1984-1987 δημιούργησε την πρώτη του γέφυρα στη Βαρκελώνη, την Bac de Roda, η οποία τον έκανε γνωστό και σε διεθνές επίπεδο.

Η γέφυρα μήκους 128 μέτρων, σχεδιάστηκε για τους ποδηλάτες και τους πεζούς, συνδέει δύο μέρη της πόλης και διαθέτει δύο ίδιες καμάρες που κλίνουν σε γωνία 30 μοιρών, ένα χαρακτηριστικό που γρήγορα αποτέλεσε τη στυλιστική υπογραφή του Καλατράβα.

Η επόμενη γέφυρά του, το Puente del Alamillo (1987-1992) στη Σεβίλλη, ήταν ακόμη πιο εντυπωσιακή και εκτόξευσε τη φήμη του.

Μήκους 200 μέτρων, διασχίζει τον ποταμό Μεάντρο Σαν Χερόνιμο, ενώ το κύριο χαρακτηριστικό της είναι ένας μονός πυλώνας ύψους 142 μέτρων και κλίσεως 58 μοιρών (σ.σ. διαθέτει την ίδια γωνία με την Πυραμίδα του Χέοπα στην Αίγυπτο).

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, o Καλατράβα δημιούργησε μερικούς αξιόλογους σιδηροδρομικούς σταθμούς και γέφυρες, ενώ παράλληλα διεύρυνε το χαρτοφυλάκιό του με ένα ευρύτερο φάσμα σε δομές.

Μεταξύ άλλων, σχεδίασε ένα καναδικό εμπορικό κέντρο, έναν νέο τερματικό σταθμό επιβατών για το αεροδρόμιο του Μπιλμπάο και το πρώτο κτίριο του στις ΗΠΑ, το οποίο ήταν η νέα δομή του μουσείου Milwaukee Art.

Το 1992 ολοκλήρωσε ένα από τα πιο ξεχωριστά έργα του, τον ύψους 136 μέτρων Πύργο Επικοινωνιών του Μοντουίκ στη Βαρκελώνη (1989-1992), που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο των Ολυμπιακών Αγώνων του 1992.

Την ίδια χρονιά ολοκληρώθηκε και το εμπορικό κέντρο Allen Lambert Galleria στο Τορόντο, το εσωτερικό του οποίου καλύπτεται από μια γυάλινη οροφή.

Ακολουθούν ονομαστικά τα υπόλοιπα έργα του Καλατράβα μέχρι την ανάληψη της ανακατασκευής του ΟΑΚΑ για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004.

1989-1994: Gare de Lyon Saint-Exupéry (σιδηροδρομικός σταθμός στο αεροδρόμιο Satolas της Λιόν)

1992-1998: Gare do Oriente (σιδηροδρομικός σταθμός στη Λισαβόνα)

1990-2000: Αεροδρόμιο του Μπιλμπάο

1998-2001: Bodegas Ysios (οινοποιείο στη Λαγκουάρντια της Ισπανίας)

1991-2003: Auditorio de Tenerife (συναυλιακός χώρος στην Τενερίφη)

1999-2004: Turnig Torso (ουρανοξύστης στο Μάλμε της Σουηδίας)

Το στέγαστρο του ΟΑΚΑ

Τέσσερα χρόνια μετά την ανάληψη των Ολυμπιακών Αγώνων από την Αθήνα, δηλαδή το 2001, το γραφείο Calatrava S.A. ανέλαβε την κατασκευή ενός στεγάστρου, ενός μνημειακού γλυπτού και άλλων έργων στο συγκρότημα ΟΑΚΑ.

Η κατασκευή των δύο μεταλλικών στεγάστρων εισόδων άρχισε στις 7 Μαρτίου και ολοκληρώθηκε στις 18 Ιουλίου, δηλαδή 26 ημέρες πριν από την τελετή έναρξης.

Οι δύο πρώτες εβδομάδες δαπανήθηκαν για τη θεμελίωση των στεγάστρων, ενώ παράλληλα άρχισε και η βιομηχανική κατασκευή των μεταλλικών τμημάτων των στεγάστρων.

Στις 2 Μαΐου 2004 ξεκίνησε η άφιξη των τμημάτων του φορέα στο έργο, με την προτεραιότητα να δίνεται στο κεντρικό τμήμα κάθε τόξου, μήκους 43.80μ., το οποίο αποτελούνταν από 4 μέρη που έπρεπε να μονταριστούν και να συγκολληθούν μεταξύ τους.

Παράλληλα, στις 13 Μαΐου η δυτική αψίδα του στεγάστρου «κούμπωσε» στα θεμέλια βάθους 25 μέτρων, έπειτα από την ολίσθησή της για 72 μέτρα, ενώ αντίθετα η ανατολική ήταν έτοιμη περίπου 2 μήνες μετά τις αρχικές εκτιμήσεις.

Η οροφή καλύπτει 25.000 τετραγωνικά μέτρα, υποστηρίζεται από δύο δεμένες ατσάλινες καμάρες εκτάσεως 304 μέτρων και ύψους 60 μέτρων.

Επίσης, ο Καλατράβα δημιούργησε τον Τοίχο των Εθνών, ένα μνημειακό γλυπτό κατασκευασμένο από μεταλλικές κοιλοδόχους και σχεδιασμένο ώστε να κινείται μηχανικά σε κυματοειδή κίνηση.

Στον μεταλλικό τοίχο μήκους 300 μέτρων προβάλλονταν εικόνες και ολυμπιακά μηνύματα, κατά τη διάρκεια της κορυφαίας αθλητικής διοργάνωσης.

Η άλλη πλευρά

Όλα τα παραπάνω ενδεχομένως να διαμορφώνουν το προφίλ ενός σπουδαίου ανθρώπου, όμως, ο Σαντιάγο Καλατράβα αποτελεί μία αμφιλεγόμενη προσωπικότητα.

Το στέγαστρο του ΟΑΚΑ στοίχισε 130.000.000 ευρώ και άλλα 3.000.000 η πεζογέφυρα, ωστόσο οι υπερβάσεις του κόστους δεν ήταν το μοναδικό «αγκάθι».

Όχι πολύ αργότερα από την κατασκευή των έργων, άρχισαν και τα προβλήματα συντήρησης τους, ενώ σήμερα έχουν αφεθεί στη φθορά της χρήσης και του χρόνου.

Τα έργα του Σαντιάγο Καλατράβα στην Αθήνα στοίχισαν 12.771% παραπάνω από την αρχική πρόβλεψη και, βέβαια, όπως αποκαλύφθηκε, όλα έγιναν χωρίς άδεια και έκδοση οικοδομικής άδειας.

Βέβαια, εν όψει των εκλογών του Ιανουαρίου του 2015 νομιμοποιήθηκαν τα πάντα, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

Ούτε στη Νέα Υόρκη βλέπουν με καλό μάτι τον Καλατράβα, αφού η κατασκευή του σταθμού του μετρό στο Lower Manhattan στοίχισε 4.000.000.000 δολάρια, ήτοι εκατοντάδες εκατομμύρια περισσότερα από τον αρχικό προϋπολογισμό, ενώ ο σχεδιασμός πήγε πίσω κατά 6 χρόνια.

Η κατάσταση είναι χειρότερη στη γενέτειρά του, αφού ο δήμος της Βαλένθια τον έχει μηνύσει για όσα έχουν συμβεί στην «πόλη των τεχνών και της επιστήμης».

Αυτό το τεράστιο έργο περιλαμβάνει την όπερα, την αγορά, το μουσείο επιστημών, την κρεμαστή γέφυρα, το πλανητάριο και το ωκεανογραφικό ανοιχτό πάρκο.

Τα προβλήματα άρχισαν όταν κομμάτια της πρόσοψης της όπερας κατέρρευσαν εξαιτίας των ανέμων, με συνέπεια οι κάτοικοι να μην πλησιάζουν στο σημείο υπό τον φόβο τραυματισμού.

Εξαιτίας των αλλαγών της θερμοκρασίας, η όλη κατασκευή έχει παλιώσει πολύ πιο γρήγορα από το αναμενόμενο εξ ου και η προαναφερθείσα μήνυση.

Επίσης, η πεζογέφυρα από υαλότουβλα που έφτιαξε στο Μπιλμπάο, ονόματι Zubizuri, αποδείχθηκε μια καρμανιόλα, αφού τα ατυχήματα κατέγραψαν ρεκόρ στην πόλη, με αποτέλεσμα τώρα πια να είναι καλυμμένη από ένα μαύρο χαλί.

Προβλήματα αντιμετώπισε και η γέφυρα που σχεδίασε για τη Βενετία, αφού πολλά γυάλινα κομμάτια των σκαλοπατιών έχουν φθαρεί από τη βαριά χρήση.

Πολλοί τουρίστες από το πρώτο κιόλας εικοσαήμερο της λειτουργίας της γέφυρας βρέθηκαν στο νοσοκομείο με σπασμένους αστραγάλους, αφού τα σκαλοπάτια έχουν ακανόνιστο ύψος.

Περίπου 4.000.000 ευρώ κόστισε αυτό το έργο, δηλαδή 5 φορές παραπάνω από τον αρχικό προϋπολογισμό, γεγονός που έφερε τον δήμο Βενετίας και τον Καλατράβα στα δικαστήρια.

***

Αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, η οποία όμως θα πρέπει να παραδεχθούμε ότι ξέρει να δημιουργεί εντυπωσιακά κτίρια ανά τον πλανήτη.

Το άρθρο για τον εορτάζοντα (και πολύτεκνο αφού έχει 4 παιδιά με τη σύζυγό του Ρομπερτίνα) Σαντιάγο Καλατράβα δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί χωρίς μερικές φωτογραφίες από τα έργα του.