Γεννήθηκε στις 3 Απριλίου 1911 ως Στεφανία Βαλασίεβιτς, έμεινε στην Ιστορία ως Στανισλάβα Βαλασίεβιτς (στην Πολωνία) και Στέλα Γουόλς (στις ΗΠΑ), ενώ οι γονείς της την αποκαλούσαν Στάζια, ένα συνηθισμένο υποκοριστικό του χριστιανικού της ονόματος.
Είδε το πρώτο φως της ζωής στην αγροτική πόλη Βιρτσχόβνια της τότε Ρωσικής Αυτοκρατορίας από Πολωνούς γονείς (Γιούλιους και Βερόνικα τα ονόματά τους), αλλά όταν ήταν 15 μηνών η οικογένειά της μετανάστευσε στις ΗΠΑ.
Εγκαταστάθηκαν στο Οχάιο, όπου ο πατέρας της έπιασε δουλειά σε χαλυβουργείο, εκείνη αργότερα φοίτησε σε δημόσιο σχολείο στο Κλίβελαντ και, παράλληλα, βρισκόταν κοντά στον αθλητισμό.
Στις 2 Αυγούστου 1932, η Στανισλάβα Βαλασίεβιτς κατέκτησε το χρυσό μετάλλιο στα 100μ. των Ολυμπιακών Αγώνων του Λος Άντζελες και το Sport-Retro.gr παραθέτει τη μέχρι τότε πορεία της.
Πραγματικά, η ζωή και η καριέρα της αθλήτριας, η οποία όταν δολοφονήθηκε το 1980 η νεκροψία έδειξε ότι είχε και ανδρικά όργανα λόγω μιας ανωμαλίας στην κυτταρική διαίρεση κατά την εμβρυική της ανάπτυξη, δεν μπορούν να αποτυπωθούν σε ένα άρθρο, συνεπώς η ιστοσελίδα επιλέγει να το πράττει τμηματικά.
Δεκαεπτά αμερικανικά, καναδικά και παγκόσμια ρεκόρ σε έναν χρόνο!
Σε ηλικία 17 ετών, η Στανισλάβα Βαλασίεβιτς (σ.σ. με αυτό το όνομα αναφέρεται στην επίσημη ιστοσελίδα των Ολυμπιακών Αγώνων) επικράτησε στα δοκιμαστικά των Ολυμπιακών Αγώνων του 1928, την ίδια χρονιά που πανηγύρισε τους πρώτους της τίτλους, επί ευρωπαϊκού εδάφους, στα 60, τα 100, τα 200 μέτρα, καθώς και το άλμα εις μήκος.
Όταν επέστρεψε από το ταξίδι της προσφέρθηκε μία θέση εργασίας στον σταθμό Κλίβελαντ του New York Central Railroad – φαινομενικά ως υπάλληλος του ελεγκτή στο γραφείο μεταφοράς εμπορευμάτων, πρακτικά για να προωθήσει τον στόλο των μοντέρνων τρένων της εταιρείας.
Η ταχύτητά της ήταν απίστευτη και σε διάστημα μόλις μιας εβδομάδας κατέρριψε τρία παγκόσμια ρεκόρ, χωρίς καν να έχει συμπληρώσει το 20ό έτος της ζωής της.
Αρχικά, στους Millrose Games του «Μάντισον Σκουέαρ Γκάρντεν» τον Ιανουάριο του 1930, έσπασε το ρεκόρ στις 50 γιάρδες (σ.σ. 45,72 μέτρα) και κέρδισε ένα πεντάλεπτο χειροκρότημα από τους 16.000 θεατές.
Έγινε η πρώτη γυναίκα που παρέλαβε το βραβείο Rodman Wanamaker International, εκείνο δηλαδή που αφορούσε στην πιο εντυπωσιακή εμφάνιση και που χρειάστηκε να περάσουν 47 χρόνια για να ξανασυμβεί αυτό.
Τέσσερις ημέρες αργότερα, στη Φιλαδέλφεια, έσπασε ρεκόρ στις 45 και τις 220 γιάρδες (σ.σ. περίπου 40 και 200 μέτρα αντίστοιχα), χωρίς να δώσει τον καλύτερο εαυτό της.
«Δεν ήταν τόσο κακό που μας νίκησε, αλλά είδατε που στα μισά της κούρσας γύρισε για να δει που βρισκόμαστε;», είχε πει τότε ένας αντίπαλός της.
Η εφημερίδα «New York Times» έκανε λόγο για «μία από τις πιο εκπληκτικές παραστάσεις αθλήτριας» και χαρακτήρισε τη νεαρή ως «τη μεγαλύτερη ελπίδα της χώρας στους Ολυμπιακούς Αγώνες σε επίπεδο γυναικών».
Διέθετε ένα φυσικό και πνευματικό αβαντάζ σε σχέση με τους συνομηλίκους της, όπως υποστήριζε το μηνιαίο περιοδικό «New York Central Lines», ενώ εκείνη με την καθοδήγηση του προπονητή Νταν Γκρίφιν, εξηγούσε: «Κατάφερα να με κάνω σχεδόν τέλεια σε επίπεδο φυσικής κατάστασης».
Η Στανισλάβα κοιμόταν συνήθως στις 22:00 και ποτέ δεν αισθανόταν νευρικότητα: «Δεν διακατέχομαι από τα ξεσπάσματα που υποτίθεται ότι έχουν οι γυναίκες. Δεν σκέφτομαι τον αγώνα σχεδόν μέχρι τη στιγμή της εκκίνησης».
Κατέρριπτε ρεκόρ σχεδόν κάθε φορά που έτρεχε, με αποκορύφωμα τον Απρίλιο του 1930 που έριξε τη δική της επίδοση στις 220 γιάρδες κατά 2,6 δευτερόλεπτα!
Λίγους μήνες αργότερα, στους εθνικούς αγώνες ανοικτού στίβου στο Ντάλας, κατέρριψε τα παγκόσμια ρεκόρ στις 100 και 200 γιάρδες, όπως επίσης και στο άλμα εις μήκος.
Τον Σεπτέμβριο στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα της Πράγας θριάμβευσε στα 60, τα 100 και τα 200 μέτρα υπό το βλέμμα 20.000 θεατών, ενώ στις διάφορες δεξιώσεις που ακολούθησαν παρέλαβε μία πλακέτα για κάθε νίκη, έναν πίνακα, ένα μετάλλιο και τρεις κρυστάλλινες κούπες (σ.σ. πιθανότατα Βοημίας).
Η εντυπωσιακή της πορεία στην Ευρώπη συνεχίστηκε στη Βαρσοβία με τέσσερις νίκες, γεγονός που ώθησε τον κόμη Μόρις Ζαμοΐσκι, πρώην υπουργό Εξωτερικών και έναν από τους πιο πλούσιους Πολωνούς, να την προσκαλέσει στο κάστρο της οικογενείας του.
Η πολωνική κυβέρνηση της ζήτησε να επαναπατριστεί και να εκπροσωπεί τη χώρα σε αγώνες, ενώ σε αντάλλαγμα της προσέφερε μία θέση εργασίας με καλό μισθό.
Εκείνη αρνήθηκε επειδή ήθελε να φορά τα χρώματα των Ηνωμένων Πολιτειών και στη συνέχεια πέρασε δυο μέρες στο Βερολίνο, μία στο Παρίσι και άλλες δύο στο Λονδίνο, όπου θαύμασε τα αξιοθέατα.
Οι δημοσιογράφοι την πολιορκούσαν για συνεντεύξεις και δέχονταν αδιαμαρτύρητα να μετατραπούν σε… αχθοφόροι, αφού δεν γινόταν να μεταφέρει μόνη της όλα τα δώρα και τα βραβεία μέχρι το RMS Majestic, το μεγαλύτερο υπερωκεάνιο του κόσμου, όπου είχε κλείσει καμπίνα α’ θέσης για την επιστροφή.
Όταν πάτησε στη Νέα Υόρκη, μία επιτροπή της ομοσπονδίας στίβου την υποδέχθηκε σαν ηρωίδα, της προσέφερε δώρα, γεύμα και της κανόνισε μία συνάντηση με τον δήμαρχο Τζίμι Γουόκερ.
«Νομίζω ότι μια γυναίκα, λαμβάνοντας δεόντως υπόψη ορισμένες φυσικές διαφορές, έχει τη δυνατότητα να πετύχει όσα πετυχαίνει και ένας άνδρας στον στίβο», υποστήριζε στην «Brooklyn Daily Eagle».
Κατά την άφιξή της στον τερματικό σταθμό του Κλίβελαντ, εκατοντάδες άνθρωποι την υποδέχθηκαν με θέρμη και κατόπιν έφτασε με αστυνομική συνοδεία στο δημαρχείο για τα καθέκαστα.
Σε διάστημα ενός εξωπραγματικού έτους, η Στανισλάβα Βαλασίεβιτς είχε ισοφαρίσει ή καταρρίψει 17 αμερικανικά, καναδικά και παγκόσμια ρεκόρ!
«Λένε ότι ξυρίζεται κάθε μέρα!»
Τον Απρίλιο του 1932, η Στανισλάβα γιόρτασε τα 21α της γενέθλια και σύντομα βρέθηκε ενώπιον ενός ομοσπονδιακού υπαλλήλου, με σκοπό να κινήσει τις διαδικασίες για την απόκτηση αμερικανικής υπηκοότητας εν όψει των επικείμενων Ολυμπιακών Αγώνων.
Κατά τη δεκαετία του 1930, οι δημοσιογράφοι περιέγραφαν την εξωτερική εμφάνιση των αθλητριών με χαρακτηρισμούς όπως «η όμορφη Έλεανορ Χολμ Τζάρετ» ή «η μεγάλη Έλεν Μάντιστον» και αυτό δεν λειτουργούσε υπέρ της Στανισλάβα.
Οι «Times» τη χαρακτήριζαν «μουτρωμένη», «Slav-eyed» (σ.σ. αναφορά στα σλαβικά της μάτια) ή «ντουλάπα» (λόγω φαρδιών ώμων), ενώ ένας αρθρογράφος της γαλλικής «L’ Equipe» προχώρησε ένα θέμα παραπέρα γράφοντας: «Λένε ότι ξυρίζεται κάθε μέρα!»
Η Στανισλάβα περίμενε για τα τελικά έγγραφα της υπηκοότητας, όταν δυόμιση εβδομάδες πριν από τα ολυμπιακά δοκιμαστικά του Σικάγο, ο νέος πρόεδρος της «New York Central Railroad» διέκοψε τη λειτουργία του τμήματος της, προκειμένου να μειωθούν τα ετήσια έξοδα της εταιρείας κατά 26%.
Χωρίς έσοδα και χορηγό, με τον πατέρα της Γιούλιους να παλεύει για την επιβίωση της πενταμελούς οικογένειας ως part-timer στο χαλυβουργείο, η 20χρονη κλονίστηκε.
Ο δήμαρχος Ρέι Μίλερ της προσέφερε μία θέση στον τομέα της αναψυχής/ψυχαγωγίας του Κλίβελαντ, αλλά με τηλεγράφημά της, η Ερασιτεχνική Αθλητική Ένωση της χώρας της ξεκαθάρισε ότι αν τη δεχόταν, αυτομάτως θα… απαρνιόταν την ερασιτεχνική της ιδιότητα και θα έμενε εκτός Ολυμπιακών Αγώνων.
Τη στιγμή που έφευγε από το σπίτι της, προκειμένου να παρευρεθεί σε μία ακρόαση περί ιθαγένειας, η Στανισλάβα έλαβε ένα τηλεγράφημα, το οποίο και προσκόμισε στο ομοσπονδιακό δικαστήριο.
Τους σόκαρε όλους με την άρνησή της να απαγγείλει τον όρκο και ενημέρωσε ότι το περιεχόμενό του περιείχε «πληροφορία που ενδεχομένως να επηρεάσει ολόκληρη τη ζωή μου».
To δίκτυο «Associated Press» υποστήριξε ότι ο προπονητής της «την παρακάλεσε να παραλάβει τα τελικά έγγραφα της ιθαγένειας, όμως εκείνη ήταν ανένδοτη».
Η υπόθεσή της μεταφέρθηκε σε πηχυαίους τίτλους εφημερίδων και συζητήθηκε σε ολόκληρη τη χώρα, ώσπου τέσσερις ημέρες πριν από τα δοκιμαστικά, το τοπίο ξεκαθάρισε: απάντησε καταφατικά στην πρόταση να αναλάβει πόστο στο πολωνικό προξενείο της Νέας Υόρκης και θα εκπροσωπούσε τη γενέτειρά της στους Ολυμπιακούς Αγώνες και όχι τις ΗΠΑ!
Η Στανισλάβα Βαλασίεβιτς ακολουθούσε τους κανόνες του ερασιτεχνικού αθλητισμού, οι οποίοι εκείνη την εποχή «έλεγαν» ότι οι αθλητές μπορούσαν να λάβουν χρήματα μόνο για να καλύψουν τις ανάγκες τους (σίτιση, διαμονή, μετακινήσεις) και «αν είχες 10 δολάρια στην άκρη, ήσουν τυχερός», όπως έλεγε ο 95χρονος σήμερα Χάρισαν Ντίλαρντ, κάτοχος τεσσάρων χρυσών ολυμπιακών μεταλλίων.
«Ένα φοβισμένο, μπερδεμένο αγριοκούνελο…»
Ο Τύπος δεν είδε θετικά την απόφασή της εξ ου και οι φράσεις όπως: «Η Στέλα αποτελεί καθαρό παράδειγμα νεαρής κοπέλας που τρέχει για τον εαυτό της, χωρίς κανένα πατριωτικό φρόνημα», «θα έπρεπε να αποκλειστεί από τους Αγώνες» ή «αν οι υπεύθυνοι δεν λάβουν δραστικά μέτρα κατά της κ. Γουόλς ή των συμβούλων της γι’ αυτόν τον ξεδιάντροπο επαγγελματισμό, θα έρθει σύντομα το τέλος των Ολυμπιακών Αγώνων».
Οι «Times», μάλιστα, προέβλεπαν ή καλύτερα προφήτευαν ότι «σύντομα οι αθλητές θα αποτελούν μέρος ενός συστήματος που θα εμπορεύεται την αγωνιστική τους ικανότητα».
Λίγο νωρίτερα, το 1930, η οι αναγνώστες της καθημερινής εφημερίδας «Przegląd Sportowy» την επέλεγαν ως την πιο διάσημη Πολωνή αθλήτρια της εποχής.
Η Ερασιτεχνική Αθλητική Ένωση, από την πλευρά της, απείλησε ότι θα προβεί σε σχετική διαμαρτυρία, με απώτερο σκοπό να αποκλειστεί από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λος Άντζελες.
Η απόφαση της Στανισλάβα ήρθε σε μία εποχή όπου μετά το χρηματιστηριακό κραχ του 1929 ο εθνικισμός έβρισκε πρόσφορο έδαφος, τη στιγμή που περισσότεροι από 36.000 Πολωνοί ζούσαν στο Κλίβελαντ.
«Τρέχω για την Πολωνία επειδή είμαι Πολωνή», έλεγε στους ρεπόρτερ, χωρίς να επισημαίνει ότι η πρώτη της επιλογή ήταν να εκπροσωπήσει τις ΗΠΑ, επειδή ήθελε να «αγκαλιάσει» την άποψή της.
Κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων του 1932, ένας δημοσιογράφος τη χαρακτήρισε «ένα μεγάλο, φοβισμένο, καταπονημένο, μπερδεμένο αγριοκούνελο που ψάχνει να κρυφτεί, φοβάται να ανοίξει το στόμα του και αισθάνεται δυσπιστία προς όλους».
Η Στανισλάβα δεν ήταν φίρμα. Κάθε άλλο. Κοιμόταν με τα αθλητικά της κάτω από το μαξιλάρι και όταν δεν βρισκόταν στο ταρτάν, δεν αισθανόταν άνετα. Προφύλασσε την ιδιωτικότητά της, ήθελε ταυτόχρονα να είναι γνωστή και άγνωστη.
Χτύπησε θεατή με δίσκο, πήρε το χρυσό
Η μεγάλη στιγμή είχε φτάσει για τη Στανισλάβα Βαλασίεβιτς, η οποία είχε αρκετές πιθανότητες από τη στιγμή που σπουδαίες αθλήτριες είχαν τεθεί νοκ-άουτ από τη διοργάνωση του Λος Άντζελες.
Η Έλεανορ Εγκ, κόρη επαγγελματιών ακροβατών, είχε νικήσει την Πολωνή την προηγούμενη χρονιά στις 100 γιάρδες, όμως, ένας τραυματισμός δεν θα της επέτρεπε να λάβει μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Βέβαια, στον προαναφερθέν αγώνα, η Εγκ είχε ένα ψυχολογικό προβάδισμα έναντι της αντιπάλου της, διότι κατά την προθέρμανση η Βαλασίεβιτς έκανε μία παντελώς άστοχη ρίψη δίσκου και πέτυχε έναν θεατή, ο οποίος κατέρρευσε με κάταγμα στο κρανίο.
Η νεαρή μετανάστρια συνελήφθη, της απαγγέλθηκε η κατηγορία της επίθεσης και της βιαιοπραγίας, αλλά σε διάστημα λίγων εβδομάδων αθωώθηκε.
Απούσα θα ήταν και η κάτοχος του χρυσού μεταλλίου των 100μ. το 1928, όμως το σημαντικότερο στην περίπτωσή της ήταν ότι εξακολουθούσε να ζει, ασχέτως αν ακόμη χρησιμοποιούσε αναπηρικό καροτσάκι.
Η Μπέτι Ρόμπινσον, η οποία είχε θριαμβεύσει προτού καν κλείσει τα 17 στο Άμστερνταμ, τραυματίστηκε σοβαρά το 1931 σε αεροπορικό δυστύχημα και θεωρείτο νεκρή μέχρι τη στιγμή που ο νεκροθάφτης διαπίστωσε ότι αναπνέει.
Ξύπνησε από το κώμα επτά μήνες αργότερα, χρειάστηκε άλλους έξι για να σηκωθεί από το αναπηρικό καροτσάκι και συνολικά δύο χρόνια για να περπατήσει κανονικά, ωστόσο το 1936 στο Βερολίνο κατέκτησε ξανά το χρυσό μετάλλιο!
Την 1η Αυγούστου 1932, η 21χρονη ηρωίδα της ιστορίας κατέγραψε την καλύτερη επίδοση στα προκριματικά (σ.σ. έτρεξε στο δεύτερο από τα τέσσερα γκρουπ), με χρόνο 11.9.
Την επόμενη μέρα περίπου 55.000 θεατές παρακολούθησαν μία Πολωνή που ζούσε από 15 μηνών στις ΗΠΑ να καταγράφει ξανά 11.9 στο «Memorial Coliseum» και να κατακτά το χρυσό μετάλλιο.
Η Χίλντα Στρίκε από τον Καναδά έκανε τον ίδιο χρόνο, αλλά η Βαλασίεβιτς ήταν αυτή που επικράτησε στις λεπτομέρειες.
«Σαν άντρας…»
Η Στανισλάβα Βαλασίεβιτς είχε μόλις ισοφαρίσει το ολυμπιακό και το παγκόσμιο ρεκόρ, ωστόσο έφυγε γρήγορα από το στάδιο, χωρίς καν να περιμένει τους συναθλητές της.
Οι Αμερικανίδες κατέκτησαν πέντε χρυσά μετάλλια στον στίβο, όμως στα 100μ. είχε υπερισχύσει μία «δικιά» τους που οι αυστηροί κανόνες, ουσιαστικά, την ώθησαν να τρέξει με τα πολωνικά χρώματα.
Ο Μπράβεν Ντάιερ έγραψε για εκείνη στους «L.A. Times»: «The man-like strides of this powerful maiden», δηλαδή την παρομοίαζε με άντρα, ενώ ο προπονητής της καναδικής ομάδας την περιέγραψε ως «το μεγαλόσωμο, ρωμαλέο κορίτσι από την Πολωνία με την ανδρική σωματοδομή».
Η Στανισλάβα δεν εμφανίστηκε στο στάδιο με αθλητική ή πολιτική περιβολή, αλλά με τα «ρούχα» της κούρσας και μετά το τέλος των υποχρεώσεων της (σ.σ. συμμετείχε και στη δισκοβολία, όπου κατέλαβε την 6η θέση) χρησιμοποίησε τα κοινόχρηστα ντους.
«Μερικές Ολυμπιονίκες τη θεωρούσαν τραγική φιγούρα που βρισκόταν πάντα στο περιθώριο», ανέφερε η Ντόρις Χίνσον Πίεροτ στο «Their Day in the Sun», ένα βιβλίο για τις γυναίκες στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1932.
Όλες οι συμμετέχουσες ήταν εκκεντρικές, μακριά από τις κοινωνικές νόρμες της εποχής, όμως η Βαλασίεβιτς απείχε πολύ ακόμη κι απ’ αυτό το φαινόμενο.
Εκείνη ενδιαφερόταν μόνο για το αποτέλεσμα και ο θρίαμβος στο Λος Άντζελες της εμφύσησε τον πρώτο σπόρο της έντονης αγάπης που αισθανόταν για τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Ύστερα από την ολοκλήρωση των Αγώνων, η Στανισλάβα επισκέφθηκε την Πολωνία, όπου της απονεμήθηκε ο Krzyż Zasługi, δηλαδή ο Χρυσός Σταυρός της Αξίας ή σε… ελεύθερη μετάφραση: η μεγαλύτερη τιμή της χώρας.
Εν αναμονή των επόμενων αφιερωμάτων για τη Βαλασίεβιτς, δείτε τη εν δράσει έναν χρόνο μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1932:
Ποδόσφαιρο
Πορτοκαλί και άλλα