Πήρε το όνομα της Τραπεζούντας, χρησιμοποιήθηκε από το φασιστικό καθεστώς, αλλά έγινε και σύμβολο χειραφέτησης!

Μάνος Ανδρουλάκης 16 Οκτ, 2017

Με χρυσά γράμματα στην Ιστορία του ιταλικού αθλητισμού έχει γραφτεί η Τρεμπιζόντα «Οντίνα» Βάλα, ένα όνομα που, όπως είναι φυσικό, δεν λέει τίποτα στους περισσότερους Έλληνες.

Το Sport-Retro.gr, πιστό στην επιθυμία των αναγνωστών του να «ανακαλύπτει» άγνωστες ή ξεχασμένες μορφές των σπορ, παραθέτει πληροφορίες για τη ζωή και την καριέρα της.

Αφορμή για το συγκεκριμένο αφιέρωμα αποτελεί το γεγονός ότι η πρώτη «χρυσή» Ολυμπιονίκης της γειτονικής χώρας απεβίωσε σαν σήμερα (16 Οκτωβρίου) πριν από 11 χρόνια.

Αρχαιοελληνικό όνομα

Μαγεμένος από την ομορφιά και θαυμαστής της αρχαίας Τραπεζούντας, ο πατέρας αποφάσισε να δώσει το συγκεκριμένο όνομα (Τρεμπιζόντα στα ιταλικά) στη μοναδική κόρη της οικογενείας.

Η ηρωίδα της ιστορίας γεννήθηκε στις 20 Μαΐου 1916 στην Μπολόνια και ήταν το μικρότερο από 5 παιδιά, κι ενώ όλα τα προηγούμενα ήταν αγόρια.

Ωστόσο, το παρατσούκλι «Οντίνα», το οποίο προέρχεται από τη λατινική λέξη «unda», και σημαίνει «κύμα», έμελλε να συνοδεύσει διά παντός το επίθετο Βάλα, όπως θα διαβάσετε παρακάτω.

Ο σιδηρουργός πατέρας και η νοικοκυρά μητέρα ζούσαν σε ένα μικρό χωριό, ωστόσο σύντομα πήραν την απόφαση να μετακομίσουν στη γειτονική Μπολόνια.

Εκείνη την εποχή στην Ιταλία οι γυναίκες δεν έβγαιναν έξω χωρίς να είναι περιποιημένες στην τρίχα ούτε «χτυπούσε» καλά στο μάτι να κουβαλούν βαριά αντικείμενα.

Στα μικρά χωριά ιδιαίτερα, η συνηθισμένη… ασχολία τους ήταν να παρακολουθούν τους περαστικούς από τα παράθυρα των σπιτιών τους.

Ακόμα και για μία γυναίκα μεσαίας τάξης όπως η μητέρα της Τρεμπιζόντα, τα ψώνια και μερικές δουλειές του σπιτιού θεωρούνταν… παρακατιανές δραστηριότητες.

Ευτυχώς για εκείνη, έπειτα από τόσα αγόρια γέννησε κορίτσι, και σε συνδυασμό με την ύπαρξη υπηρέτριας είχε τη δυνατότητα να ακολουθεί τις συνήθειες της εποχής.

Η Τρεμπιζόντα έκανε τα πρώτα ψώνια του σπιτιού προτού κλείσει τα 4, ενώ τα επόμενα χρόνια κάλυπτε μόνη της απόσταση 500μ. για να πηγαίνει στο σχολείο.

Εντυπωσίασε τους φασίστες

Η μικρή ήταν ένα ενεργητικό, ανεξάρτητο παιδί που λάτρευε τη φυσική δραστηριότητα και συμμετείχε σε διάφορα παιχνίδια.

Τα αδέρφια της διέθεταν ύψος και δύναμη, είχαν έφεση στο άλμα εις ύψος, ωστόσο μετά τα σχολικά τους χρόνια σταμάτησαν να ασχολούνται με τα σπορ.

Αντιθέτως, η Τρεμπιζόντα Βάλα άρχισε μία σπουδαία καριέρα στον στίβο σε ηλικία μόλις 11 ετών και την ολοκλήρωσε το 1943.

Το 1927 το ψηλόλιγνο και ντροπαλό κορίτσι συμμετείχε σε σχολικούς αγώνες, υπό το βλέμμα του γραμματέα του Φασιστικού Κόμματος στην Μπολόνια.

Οι επιδόσεις της στο άλμα δεν ήταν εντυπωσιακές, όμως ο Κάπτεν Κόστα πίστευε στο ταλέντο της, δεδομένου ότι τα αδέρφια της είχαν φτιάξει μία καλή σχετική παράδοση.

Επιπλέον, έκανε προπονήσεις επί έναν μήνα με έναν δάσκαλο, τον κ. Φορμιτζίνι, και μάλιστα αναδείχθηκε νικήτρια σε σχολικούς αγώνες της Μπολόνια με άλμα στα 1.10μ.

Τον επόμενο χρόνο ξεπερνούσε με άνεση τα 1.25μ. και, λογικά, εντάχθηκε στον Αθλητικό Όμιλο της πόλης, όπου συνάντησε την πιο ισχυρή ανταγωνίστρια και μετέπειτα καρδιακή φίλη Κλαούντια Τεστόνι.

Ο καλός Ούγγρος προπονητής, ονόματι Γκάσπαρ, συνήθιζε να τις προπονεί 3 φορές την εβδομάδα κι εκείνες έδειξαν από νωρίς ότι θα διακριθούν.

Εγένετο «Οντίνα»

Το 1929 στην Μπολόνια η Τρεμπιζόντα Βάλα έλαβε μέρος σε ένα σημαντικό διεθνές τουρνουά, στο οποίο συμμετείχαν αθλήτριες από τη Γαλλία, τη Βρετανία, την Πολωνία και την Τσεχοσλοβακία.

Ήταν η νεότερη Ιταλίδα και παρά το γεγονός ότι φορούσε απλά παπούτσια γυμναστικής, κατάφερε να κατακτήσει την 5η θέση στο μήκος και το ύψος.

Με εντατική προπόνηση η έφηβη πια Τρεμπιζόντα ψήλωσε περισσότερο και δυνάμωσε, απόρροια της τριβής της με άλλα αγωνίσματα, όπως τα 100μ., τα 80μ. μετ’ εμποδίων, το μπάσκετ, η ξιφασκία, η κολύμβηση και το πατινάζ.

Το 1930 η φήμη της ξεπέρασε τα στενά όρια της Μπολόνια, καθώς σε ένα τουρνουά στη Νάπολη έκανε τη διαφορά, ασχέτως αν δεν αναδείχθηκε νικήτρια στα 80μ. μετ’ εμποδίων.

Σε μία βαρκάδα της ιταλικής αποστολής, ένας δημοσιογράφος παρατήρησε ότι το Τρεμπιζόντα είναι πολύ «βαρύ» και μεγάλο όνομα για μία τόσο αδύνατη, χαριτωμένη έφηβη.

Πρότεινε το παρατσούκλι «Οντίνα», το οποίο κυριολεκτικά σημαίνει «μικρό κύμα», και αποτύπωνε τις χαριτωμένες, ευλύγιστες κινήσεις του μικρότερου μέλους της παρέας.

Μία άλλη εκδοχή λέει ότι ένας δημοσιογράφος έκανε λάθος, καθώς αντί να την αναφέρει Trebisonda την έγραψε Trebitonda, κάποιος την αποκάλεσε Trebit-ondina και στη συνέχεια Ondina.

Με αυτόν τον χαρακτηρισμό έμελλε να γραφτεί στην Ιστορία του παγκοσμίου αθλητισμού η Ιταλίδα από την Μπολόνια, «αναγκάζοντας» ακόμη και τους γονείς της να τη «φωνάζουν» έτσι μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου.

Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να αναφερθούν τα ονόματα των Βιτόριο Κόστα και Μπόιντ Κόμστοκ, των δύο προπονητών δηλαδή που συνέβαλαν στην εκτόξευσή της.

Οι εγχώριοι τίτλοι και το «όχι» του Πάπα

H Οντίνα Βάλα ήταν αθλήτρια-φαινόμενο, όπως μαρτυρούν τα επιτεύγματα που κατέγραψε εντός των τειχών, προτού καν μπει στην τρίτη δεκαετία της ζωής της.

Ούτε λίγο ούτε πολύ κατέκτησε εγχώριους τίτλους σε 7 διαφορετικά αγωνίσματα: στα 60μ. (1932), στα 100μ. (1933, 1936), στα 80μ. μετ’ εμποδίων (1930, 1931, 1932, 1933, 1934, 1937), στη σκυταλοδρομία 4X100μ. (1934), στο άλμα εις ύψος με φόρα (1930, 1931, 1933, 1937, 1940), στο άλμα εις ύψος άνευ φόρας (1930) και στο πένταθλο (1935).

Επιπλέον, κατέλαβε τη 2η θέση στα 80μ. μετ’ εμποδίων σε ένα ανεπίσημο Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Γυναικών του 1931, καθώς και την πρωτιά στα 3 από τα 5 αγωνίσματα της Πανεπιστημιάδας του 1933 (σ.σ. είχε συμμετοχή και στο τέταρτο ως μέλος της ομάδας σκυταλοδρομίας στα 4Χ100, ενώ στο μήκος πήρε το χάλκινο μετάλλιο).

Το 1932, πάντως, η Οντίνα και οι υπόλοιπες Ιταλίδες αθλήτριες δεν κατάφεραν να δώσουν το «παρών» στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λος Άντζελες, διότι τους το απαγόρευσε ο Πάπας Πίος ΙΑ’.

Εκείνη, ωστόσο, είχε ήδη γίνει ιδιαίτερα δημοφιλής στις τάξεις του φασιστικού καθεστώτος, το οποίο έβλεπε στο πρόσωπό της το ιδανικό πρότυπο της υγιούς, δυνατής ντόπια;αθλήτριας.

Τα τοπικά Μέσα Ενημέρωσης έγραφαν «ο ήλιος σε ένα χαμόγελο», όταν ήθελαν να αναφερθούν στην Οντίνα Βάλα, ενώ ένας Γάλλος δημοσιογράφος την αποκάλεσε «το μικρό ιταλικό θαύμα».

Τα… ορεκτικά ολοκληρώνονται με τη συμμετοχή της στους Παγκόσμιους Αγώνες Γυναικών το 1930 στην Τσεχοσλοβακία και το 1934 στη Μεγάλη Βρετανία, χωρίς ωστόσο να καταγράψει κάποια σημαντική διάκριση.

Όταν έλαμψε το άστρο της

Λίγες εβδομάδες πριν από το διμερές μυστικό σύμφωνο μεταξύ της ναζιστικής Γερμανίας και της φασιστικής Ιταλίας, διεξήχθησαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες του Βερολίνου το 1936.

Αυτή τη φορά επιτράπηκε η συμμετοχή σε 7 αθλήτριες από τη γειτονική χώρα και, βέβαια, η Οντίνα Βάλα, το καμάρι του καθεστώτος, δεν θα μπορούσε να απουσιάσει από τη διοργάνωση.

Οι άνδρες είχαν προπονηθεί σκληρά και υποστηρίζονταν θερμά από τους φασίστες του Μπενίτο Μουσολίνι, ωστόσο το μοναδικό ιταλικό χρυσό μετάλλιο έμελλε να κατακτηθεί από μια 20χρονη κοπέλα.

Στις 5 Αυγούστου 1936 η Βάλα κάλυψε απόσταση 80 μέτρων με εμπόδια σε 11.6, κατέρριψε το παγκόσμιο ρεκόρ (σ.σ. φυσούσε αλλά τότε δεν ίσχυε η μέτρηση του αέρα) και προκρίθηκε στον τελικό.

Την επόμενη ημέρα τέσσερις αθλήτριες πέρασαν με διαφορά κλασμάτων του δευτερολέπτου τη γραμμή του τερματισμού και χρειάστηκε η βοήθεια του photo finish, αλλά η Ιταλίδα κατέκτησε το χρυσό μετάλλιο με 11.7.

Γενικώς οι γυναίκες στάθηκαν καλύτερα από τους άνδρες, δεδομένου ότι η Κλαούντια Τεστόνι κατέλαβε την 4η θέση στο ίδιο αγώνισμα, όπως και η ομάδα σκυταλοδρομίας 4Χ100 (αμφότερες συμμετείχαν μαζί με τη Λιντία Μποντζιοβάνι και τη Φερνάντα Μπουλάνο).

“Οι άντρες διαχωρίζονταν από τις γυναίκες, συνεπώς δεν γινόταν να επικοινωνήσουμε με τη Βάλα και την Τεστόνι πριν ή μετά την κούρσα των 80μ. μετ’ εμποδίων. Όταν επιστρέψαμε στην Μπολόνια, όλοι οι Ολυμπιονίκες της πόλης προσκλήθηκαν στο ξενοδοχείο “Corona d’Oro” για μία δεξίωση. Φυσικά ήταν εκεί και η Βάλα με την Τεστόνι. Μας έκαναν δώρο ένα χρονόμετρο”, έχει εξιστορήσει ο πυγμάχος και συμπολίτης της Βαλεντίνο Μπόρτζα.

Οι καθεστωτικές ιταλικές εφημερίδες και ειδικά αθλητικά περιοδικά ανέφεραν τα ονόματά τους, ενώ ο Μουσολίνι δήλωσε ότι οι εκπρόσωποι του «αδύναμου φύλου» μπορούν να υποστηρίξουν το στιβαρό πρόσωπο του εγχώριου κυβερνητικού πολιτεύματος.

Όταν η Βάλα επέστρεψε από το Βερολίνο στον σιδηροδρομικό σταθμό της Μπολόνια, έτυχε θερμής υποδοχής από τις τοπικές αρχές και ενθουσιώδεις φιλάθλους.

Ομολόγησε, μάλιστα, ότι είχε μείνει έκπληκτη, διότι τέτοια φαινόμενα καταγράφονταν συνήθως μόνο για άνδρες αθλητές.

Με αφορμή το χρυσό της Οντίνα, ο γλύπτης αδερφός της Ρίτο φιλοτέχνησε το άγαλμα “L’Ostacolista” (μτφρ. αυτός που πηδά εμπόδια), το οποίο αρχικά τοποθετήθηκε μπροστά στο κτίριο της ιταλικής φασιστικής νεολαίας και εν συνεχεία στην είσοδο της βιομηχανίας Καρπιτζιάνι.

Σύμβολο της γυναικείας χειραφέτησης

Το 1937 τόσο η ίδια όσο και τα υπόλοιπα μέλη της ιταλικής αποστολής, δέχθηκαν τα συγχαρητήρια του Μουσολίνι στo «Παλάτσο Βενέτσια» της Ρώμης και έλαβε από τα χέρια του ένα Χρυσό Μετάλλιο.

Επίσης έγινε αποδέκτρια μιας φωτογραφίας της Βασίλισσας Έλενας με τη… φιλική υπογραφή “Έλενα”, προνόμιο που εκείνη την εποχή είχαν ελάχιστοι.

Εκατοντάδες γράμματα, λουλούδια, επίδοξοι μνηστήρες, προσκλήσεις, συνεντεύξεις, ακόμη και πρόταση για να γίνει «αστέρι» του κινηματογράφου, άλλαξαν την απλή και αθόρυβη ζωή της Βάλα.

Το σημαντικότερο απ’ όλα, όμως, ήταν ότι ακόμη κι ο Πάπας θέλησε να της σφίξει το χέρι στο Βατικανό και να τη συγχαρεί για την τεράστια διάκρισή της.

“Από το Βερολίνο θυμάμαι την αρτιότητα της οργάνωσης. Από τον Χίτλερ, όμως, έχω κενά μνήμης. Ήθελε να με γνωρίσει και να μου δώσει το χέρι του. Μου είπε κάτι, αλλά μιλούσε στα γερμανικά και δεν κατάλαβα τίποτα. Έπειτα, δεν ξεχνώ τις εκδηλώσεις, τον δήμαρχο, την μπάντα στον σταθμό της Μπολόνια και τον νομάρχη που μετέφερε τη γραμματέα, η οποία είχε προετοιμάσει ένα μπουκέτο από ωραία λουλούδια.

Τότε, ήμουν 20 ετών. Θα μπορούσα να είχα λάβει μέρος και στους προηγούμενους Ολυμπιακούς Αγώνες το 1932 στο Λος Άντζελες, αλλά μου είπαν ότι επειδή ήμουν η μοναδική γυναίκα ενδεχομένως να δημιουργούσα προβλήματα σε ένα πλοίο γεμάτο άντρες. Στην πραγματικότητα το Βατικανό ήταν αντίθετο με τον γυναικείο αθλητισμό”, έχει πει η ίδια.

Η πρώτη χρυσή Ιταλίδα σε Ολυμπιακούς Αγώνες είχε ήδη συμβάλει τα μέγιστα για την αύξηση του σεβασμού της κοινής γνώμης προς το φύλο της και, μάλιστα, σε μία εποχή που η φασιστική ιδεολογία πατούσε στην πατερναλιστική παράδοση του παρελθόντος.

Επιπλέον, αυτή η επιτυχία της χάρισε πρεστίζ, χρήματα (σ.σ. από το “Παλάτσο Βενέτσια” έφυγε πλουσιότερη κατά 5.000 λιρέτες) κι επαγγελματική αποκατάσταση στην Μπολόνια.

Η φανταστική εμφάνιση στο Βερολίνο και τα εθνικά ρεκόρ στο άλμα εις ύψος (5 φορές), το άλμα εις μήκος (1), το πένταθλο (1), τα 100μ. (2) και τα 80μ. μετ’ εμποδίων (6) την είχαν μετατρέψει σε ίνδαλμα για τις νεαρές Ιταλίδες.

Η Τρεμπιζόντα «Οντίνα» Βάλα κατάφερε να στηριχθεί από τον Μουσολίνι και το καθεστώς, αλλά παράλληλα, άθελά της, έγινε σύμβολο της γυναικείας χειραφέτησης.

Της έκλεψαν το μετάλλιο

Η ύψους 1.73μ. και 66κ. αθλήτρια δεν είχε ανάλογη συνέχεια λόγω προβλημάτων στη σπονδυλική στήλη, με συνέπεια να εγκαταλείψει τη δράση στις αρχές της δεκαετίας του 1940.

Πρόλαβε, πάντως, να καταρρίψει το εγχώριο ρεκόρ στο άλμα εις ύψος (1.56μ.), επίδοση που κράτησε για 18 χρόνια, καθώς και να πανηγυρίσει 3 νίκες σε Παγκόσμιους Αγώνες στο Τόκιο.

Όταν αποσύρθηκε από τη δράση και συγκεκριμένα το 1943 παντρεύτηκε τον πρώην αθλητή και ορθοπεδικό χειρουργό από το ινστιτούτο Ριτσόλι, τον Γκουλιέλμο ντε Λούτσι, με τον οποίον μετακόμισε για επαγγελματικούς λόγους πρώτα στην Περούτζια κι εν συνεχεία στη Λ’ Ακίλα, ενώ απέκτησε έναν γιο, ονόματι Λουίτζι.

Την ίδια εποχή άρχισε να ασκεί χρέη προπονήτριας, πρώτα στη γειτονιά Παριόλι της Ρώμης κι έπειτα στη Φεράρα, ενώ το 1950 κατέκτησε το τελευταίο της μετάλλιο στη… σφαιροβολία!

Το 1978 βίωσε την πίκρα της κλοπής του χρυσού μεταλλίου από το σπίτι της, αλλά στις 7 Ιουλίου 1984 ο πρόεδρος της εγχώριας ομοσπονδίας στίβου και μετέπειτα της παγκόσμιας Πρίμο Νεμπιόλο της έδωσε ένα αντίγραφο.

Όσοι δεν πειστήκατε για την αξία της, σας ενημερώνουμε ότι για 68 ολόκληρα χρόνια κανένας Ιταλός αθλητής ή αθλήτρια κάτω των 20 ετών και 78 ημερών δεν κατάφερε να κατακτήσει χρυσό Ολυμπιακό μετάλλιο.

Στις 17 Ιουλίου 1998 «έφυγε» η ανταγωνίστρια, αλλά και καρδιακή της φίλη από το γυμνάσιο Κλαούντια Τεστόνι, με την οποία έζησε «τις καλύτερες στιγμές της ζωής της», όπως είπε.

Στις 16 Οκτωβρίου 2006, λίγους μήνες μετά τα 90ά της γενέθλια, η Τρεμπιζόντα «Οντίνα» Βάλα πήγε να τη βρει για να αθληθούν στην αιώνια γαλήνη των ψυχών τους.