Το πολωνικό ποδόσφαιρο έφτασε στο απόγειό του τη δεκαετία 1972-1982 με δύο συμμετοχές της εθνικής του ομάδας στην ημιτελική φάση του Παγκοσμίου Κυπέλλου και, εν τέλει, με δύο… χάλκινα μετάλλια.
Καζίμιερς Ντέινα, Γκζέγκος Λάτο και Ζμπίγκνιεφ Μπόνιεκ, με χρονική σειρά, ήταν οι κορυφαίοι εκπρόσωποι της χώρας της Ανατολικής Ευρώπης, η οποία αυτή τη στιγμή βρίσκεται στην υψηλότερη θέση της στην κατάταξη της FIFA (12η).
Εν προκειμένω, το Sport-Retro.gr επικεντρώνεται σε εκείνον που γεννήθηκε σαν σήμερα το 1950 και δεν έκανε καριέρα σε κάποια φημισμένη ομάδα, αλλά στην άσημη Σταλ Μιέλετς.
Η οικογενειακή τραγωδία
Ο Γκζέγκος Μπόλεσγουαφ Λάτο γεννήθηκε στις 8 Απριλίου 1950 στο Μάλμπορκ της βόρειας Πολωνίας, μία περιοχή που λίγα χρόνια πριν είχε καταστραφεί κατά 80% από τις μάχες μεταξύ της Βέρμαχτ και του Κόκκινου Στρατού.
Όταν είδε το πρώτο φως της ζωής, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε ολοκληρωθεί, ωστόσο αυτό δεν σήμαινε ότι η παιδική του ηλικία ήταν στρωμένη με ροδοπέταλα.
Ο πατέρας του, μηχανικός αεροσκαφών στο επάγγελμα, πήρε την απόφαση να μετακομίσει με την οικογένειά του στο Μιέλετς, σε μία προσπάθεια αναζήτησης μιας καλύτερης ζωής.
Αλίμονο… Το 1959 σκοτώθηκε εν ώρα εργασίας και τόσο ο Γκζέγκος όσο ο μεγαλύτερος αδερφός Ρίτσαρντ έμειναν ορφανοί.
Αμφότεροι ερωτεύτηκαν το ποδόσφαιρο από εκείνο το καλοκαίρι, αφού τους βοηθούσε να ξεφεύγουν από τη δύσκολη καθημερινότητα και, κυρίως, να ξεχνούν για λίγο το οικογενειακό τους δράμα.
«Τρέχεις πιο γρήγορα από τον άνεμο»
Σε ηλικία μόλις 12 ετών, ο Γκζέγκος είχε ήδη μπει στο μικροσκόπιο αρκετών προπονητών της περιοχής, όμως η Σταλ Μιέλετς ήταν εκείνη που τον ενέταξε στο δυναμικό της.
Η τρομερή ταχύτητα ήταν το βασικό χαρακτηριστικό του και δεν είναι τυχαίο ότι, όπως έχει αποκαλύψει ο ίδιος, κάποτε κάποιος του είπε ότι τρέχει πιο γρήγορα κι από τον άνεμο.
Ο Λάτο αγωνιζόταν στη μεσοεπιθετική γραμμή, κυρίως δεξιά, είχε καλή αίσθηση του χώρου, «μυριζόταν» το γκολ και ήξερε να πλασάρει ιδανικά με το δεξί πόδι.
Επί της ουσίας, όμως, όσα… μαλλιά είχε χάσει από νεαρή ηλικία τόσα χιλιόμετρα «κατάπινε» στους αγώνες με εκείνη την απίστευτη επιτάχυνσή του.
Πόσες και πόσες φορές οι αντίπαλοι είδαν τον Πολωνό με το Νο16 στην πλάτη να «καλπάζει», χωρίς να έχουν τη δυνατότητα να τον μαρκάρουν ούτε καν με τα μάτια.
Έβαλε τη Σταλ Μιέλετς στον ποδοσφαιρικό χάρτη
Η πολωνική ομοσπονδία δεν επέτρεπε στους ποδοσφαιριστές να παίρνουν μεταγραφή σε σύλλογο του εξωτερικού αν δεν είχαν συμπληρώσει πρώτα το 30ό έτος της ηλικίας τους.
Κατά συνέπεια, ο Λάτο παρέμεινε στη Σταλ Μιέλετς και στα 18 του, ύστερα από την 3η θέση στο πρωτάθλημα K19, προωθήθηκε στην επαγγελματική ομάδα, η οποία τότε αγωνιζόταν στη β’ κατηγορία.
Οι «παλιοσειρές» τον υποδέχθηκαν με θέρμη κι εκείνος, αισθανόμενος οικεία, ξεδίπλωσε στο γήπεδο το ταλέντο του και συνέβαλε στην άνοδο του συλλόγου στα μεγάλα σαλόνια εν έτει 1970.
Τώρα πια ο Λάτο δεν πιανόταν… Με 13 γκολ οδήγησε τη Σταλ Μιέλετς στο πρώτο πρωτάθλημα της Ιστορίας της το 1973, την 3η θέση του 1974, τη 2η θέση του 1975 και ξανά στην κορυφή το 1976!
«Κανένας δεν μας υπολόγιζε. Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, οι πιο ισχυρές ήταν η Γκόρνικ, η Λέγκια, η Ρουχ, η Πολόνια Μπίτομ. Είχαμε, όμως, παίκτες όπως ο Κάσπερτσακ, ο Ντομάρσκι κι εγώ που ήμασταν διεθνείς», έχει πει για το έπος του 1973.
«Είτε κατακτάς το πρώτο είτε το δεύτερο είτε το δέκατο πρωτάθλημα, πάντα νιώθεις το ίδιο συναίσθημα», έχει δηλώσει για τον τίτλο του 1976».
Τέσσερις διαδοχικές χρονιές στην πρώτη τριάδα ήταν μία εξωπραγματική επίδοση, ενώ το 1979 η ομάδα τερμάτισε ξανά στην 3η θέση και το 1976 συμμετείχε για πρώτη και τελευταία φορά σε τελικό Κυπέλλου, όπου ηττήθηκε από τη Σλασκ Βρότσγουαφ.
Ο Λάτο βρέθηκε ξανά στην κορυφή των σκόρερ του πρωταθλήματος το 1975 με 19 γκολ και χάρη σε αυτό το γεγονός η Σταν Μιέλετς κέρδισε το εισιτήριο για το Κύπελλο UEFA.
Μέχρι τότε, η άσημη ομάδα της νοτιοανατολικής Πολωνίας είχε αγωνιστεί μία φορά σε ευρωπαϊκή διοργάνωση και συγκεκριμένα στο Κύπελλο Πρωταθλητριών της σεζόν 1973-74, όπου αποκλείστηκε στον 1ο γύρο από τον Ερυθρό Αστέρα.
Μάλιστα, ο πρωταγωνιστής του αφιερώματος είχε βάλει το πρώτο, εκτός των συνόρων, γκολ της Σταλ Μιέλετς στην ήττα του Βελιγραδίου με 2-1 (σ.σ. 1-0 υπέρ του σερβικού συλλόγου και η ρεβάνς).
H πορεία μέχρι τα προημιτελικά
H άσημη ομάδα είχε πια γίνει υπολογίσιμη δύναμη στην Πολωνία χάρη στον Γκζέγκος Λάτο και φιλοδοξούσε να κάνει τη διαφορά στην Ευρώπη.
Η πρώτη πρόκριση της Ιστορίας της έγινε πραγματικότητα την 1η Οκτωβρίου 1975, όταν ζευγάρωσε τις νίκες της επί της Χόλμπεκ με 2-1 στο Μιέλετς.
Ο Λάτο δεν σκόραρε ούτε στο 1-0 της Δανίας ούτε στη ρεβάνς, όπως επίσης δεν το έπραξε ούτε στα ματς του β’ γύρου κόντρα στην Καρλ Τσάις Ιένα (σ.σ. ήττα με 1-0 στην Ανατολική Γερμανία, νίκη με 1-0 στη ρεβάνς).
Αντίθετα, καθοριστικός για την πρόκριση στην επόμενη φάση του Κυπέλλου UEFA ήταν ο αείμνηστος Ζίγκμουντ Κούκλα, μετέπειτα παίκτης του Απόλλωνα Αθηνών, ο οποίος είχε πολύτιμη συμβολή στη διαδικασία των πέναλτι.
H σπουδαιότερη ευρωπαϊκή στιγμή της Σταλ Μιέλετς καταγράφηκε στις 10 Δεκεμβρίου 1975, όταν νίκησε με 2-0 εντός έδρας την Ίντερ Μπρατισλάβας (σ.σ. προερχόταν από τις μονομαχίες με την ΑΕΚ), κοινώς ανέτρεψε το 0-1 του αγώνα της Σλοβακίας, και πήρε το εισιτήριο για τον προημιτελικό γύρο της διοργάνωσης.
Παράλληλα με τον «καλπασμό» προς το δεύτερο πρωτάθλημα της Ιστορίας της και τη συμμετοχή στον παρθενικό τελικό Κυπέλλου, η ομάδα του Λάτο, του Χένρικ Κάσπερτσακ, του Βίτολντ Κάρας και του Ζίγκμουντ Κούκλα κλήθηκε να αντιμετωπίσει το Αμβούργο.
To 1-1 στο ματς της Γερμανίας με το γκολ του Έντβαρντ Ορατόφσκι έδωσε ένα μικρό προβάδισμα στη Σταλ Μιέλετς, ωστόσο το 0-1 της ρεβάνς έβαλε τέλος στην εκπληκτική της πορεία.
Ο Γκζέγκος Λάτο δεν βρήκε δίχτυα σε αυτούς τους οκτώ αγώνες, εντούτοις κατεύθυνε μαεστρικά την ομάδα του προς τις αντίπαλες εστίες και, φυσικά, δεν έχασε λεπτό.
Οι επόμενες ευρωπαϊκές πορείες
Η διετία 1975-1977 δεν έφερε μόνο την αγωνιστική σφραγίδα του Λάτο, αλλά και την προπονητική του Έντμουντ Ζιεντάρα, ο οποίος εκτός από το πρωτάθλημα του 1976, μετέδωσε πάθος στους παίκτες του.
Κατά συνέπεια, η Σταλ Μιέλετς κοίταξε στα μάτια την πιο επιτυχημένη βάσει τίτλων ποδοσφαιρική ομάδα του πλανήτη, τη Ρεάλ Μαδρίτης, έχασε 2-1 εντός και 1-0 εκτός, προτού αποχαιρετήσει το Κύπελλο Πρωταθλητριών της σεζόν 1976-77.
Λίγους μήνες αργότερα και συγκεκριμένα στις 6 Σεπτεμβρίου 1977, ο πολωνικός σύλλογος ήρθε στην Αθήνα για μία φιλική αναμέτρηση με την ΑΕΚ, η οποία νίκησε 1-0.
Η τελευταία ευρωπαϊκή συμμετοχή εκείνης της φουρνιάς καταγράφηκε το φθινόπωρο του 1979, όταν η Άαρχους από τη Δανία αποδείχθηκε αξεπέραστο εμπόδιο.
Ο Λάτο, ο οποίος στο μεταξύ είχε καπαρώσει τη φανέλα με το Νο7 στη Σταλ Μιέλετς (σ.σ. στην εθνική Πολωνίας είχε το Νο16), ήταν πια ο αρχηγός μετά την αποχώρηση του Χένρικ Κάσπερτσακ.
Κεφάλαιο-εθνική ομάδα
Ήδη από το 1970 ο Αντρέι Στρειλάου, μετέπειτα τεχνικός της ΑΕΛ, είχε συστήσει στον Κάζιμιρ Γκόρσκι να βολιδοσκοπήσει την περίπτωση του 20χρονου Λάτο για την εθνική ομάδα.
Αρχικά, φόρεσε τη φανέλα των Νέων και έβαλε 9 γκολ σε 28 αγώνες, προτού πραγματοποιήσει το ντεμπούτο του με τους Άνδρες στις 17 Νοεμβρίου 1971 κόντρα στη Δυτική Γερμανία.
Έναν χρόνο αργότερα κατέκτησε το χρυσό Ολυμπιακό μετάλλιο στη Δυτική Γερμανία, ασχέτως αν αγωνίστηκε για μόλις 45 λεπτά (σ.σ. στο β’ ημίχρονο του ματς με τη Δανία).
Ουσιαστικά, τα δύο γκολ του σε ένα φιλικό ματς με τη Βουλγαρία στη Βάρνα (19/8/1973) του χάρισαν φανέλα βασικού στην ομάδα του Γκόρσκι, ο οποίος υπενθυμίζεται ότι αργότερα κοουτσάρισε τον Παναθηναϊκό, τον Ολυμπιακό, την Καστοριά και τον Εθνικό Πειραιά.
Λίγο αργότερα και συγκεκριμένα στις 17 Οκτωβρίου 1973, η Πολωνία έφευγε με το 1-1 από το «Γουέμπλεϊ», κέρδιζε το εισιτήριο για την τελική φάση του Παγκοσμίου Κυπέλλου της Δυτικής Γερμανίας και έριχνε στο καναβάτσο την Αγγλία.
Ο Λάτο «πετάει» το καλοκαίρι του 1974, σκοράρει δύο φορές στο 3-2 επί της Αργεντινής, άλλες τόσες στο 7-0 επί της Αϊτής, χαρίζει δύο νίκες στον επόμενο γύρο (1-0 τη Σουηδία, 2-1 τη Γιουγκοσλαβία) και σημειώνει το ιστορικό γκολ επί της Βραζιλίας στον μικρό τελικό (1-0).
Η τρομερή Πολωνία του Γκόρσκι καταλαμβάνει την 3η θέση, ενώ ο άσος… κάποιας Σταλ Μιέλετς βρίσκεται στην κορυφή των σκόρερ του Παγκοσμίου Κυπέλλου με 7 γκολ.
Όλα τα γκολ του στο Π.Κ. του 1974:
Δύο χρόνια αργότερα, η Πολωνία κατέκτησε το ασημένιο μετάλλιο στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Καναδά, ενώ ο Λάτο σκόραρε δύο φορές στον προημιτελικό με τη Βόρεια Κορέα και άλλη μία στον τελικό με την Ανατολική Γερμανία (σ.σ. ήττα με 3-1).
To γκολ στον τελικό:
Ο Λάτο σημείωσε δύο γκολ στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1978 (κόντρα σε Τυνησία και Βραζιλία), ενώ η Πολωνία δεν κατάφερε να επαναλάβει την πορεία του 1974.
Ο ίδιος παραδέχθηκε ότι αποδείχθηκε κατώτερος των περιστάσεων στα γήπεδα της Αργεντινής, ωστόσο θα είχε μία ακόμη ευκαιρία για να… ρεφάρει.
Πράγματι, με τις οδηγίες του Άντονι Πιέχνιτσεκ, η Πολωνία επαναλαμβάνει την τρομερή πορεία του 1974 και με παίκτες όπως ο Ζμπίγκνιεφ Μπόνιεκ, ο Βλάντισγουαφ Ζμούντα και ο Βoτζίμιερς Σμολάρεκ κατακτά την 3η θέση στο Παγκόσμιο Κύπελλο της Ισπανίας.
O Λάτο έβαλε ένα γκολ στο 5-1 επί του Περού και αγωνίστηκε βασικός ως μέσος σε όλες τις αναμετρήσεις: από την ισόπαλη (0-0) πρεμιέρα με την Ιταλία μέχρι τον αποκλεισμό στα ημιτελικά από την ίδια ομάδα με 2-0.
Στις 17 Απριλίου 1984, ο σπουδαίος άσος της Πολωνίας φόρεσε για τελευταία φορά τη φανέλα της εθνικής ομάδας σε ένα αποχαιρετιστήριο ματς κόντρα στο Βέλγιο, δηλαδή τη δεύτερη από τις τρεις χώρες που εργάστηκε ως ποδοσφαιριστής.
Στο 64ο λεπτό έδωσε τη θέση του στον Βάλντεμαρ Μάτισικ και καταχειροκροτήθηκε από 20.000 θεατές στο «Βόισκα Πολσκιέγκο» της Βαρσοβίας.
Ο Γκζέγκος Λάτο είναι δεύτερος σε συμμετοχές (100) πίσω από τον Μίχαλ Ζεβλάκοφ, όπως δεύτερος είναι και στα γκολ (42) πίσω από τον Βοτζίμιερς Λουμπάνσκι.
Η… χυλόπιτα στον Πελέ και η κόντρα με την ομάδα του Μίμη Παπαϊωάννου
Με 112 γκολ σε 272 αναμετρήσεις στην α’ κατηγορία και 6 γκολ σε άλλες 23 στη β’ κατηγορία, ο 30άρης πια μεσοεπιθετικός της Σταλ Μιέλετς ήταν έτοιμος για να αγωνιστεί σε ομάδα του εξωτερικού.
Παράλειψη θα ήταν αν δεν γινόταν αναφορά στο γεγονός ότι κατέλαβε την 6η θέση σε δημοσκόπηση του «France Football» για τους καλύτερους Ευρωπαίους παίκτες του 1974.
Το καλοκαίρι του 1980 ο ρέκορντμαν συμμετοχών και πρώτος σκόρερ στην Ιστορία της Σταλ Μιέλετς απέρριψε προσωπική πρόσκληση του Πελέ για να αγωνιστεί στην αμερικανική Νιου Γιορκ Κόσμος.
Τουναντίον, ο Λάτο προτίμησε να μετακομίσει στο Βέλγιο και τη Λόκερεν, με τη φανέλα της οποίας σημείωσε 12 γκολ σε 64 αναμετρήσεις, ενώ το 1982 πέρασε τον Ατλαντικό για να αγωνιστεί στην Ατλάντε (45 εμφανίσεις-16 γκολ) και να κλείσει την καριέρα του το καλοκαίρι του 1984.
Το διετές συμβόλαιό του προέβλεπε 230.000 δολάρια ετησίως, 150.000 τα μπόνους και μετά τη λήξη του να ασχοληθεί με τις Ακαδημίες (το τελευταίο δεν έγινε).
Το 1983 πανηγύρισε ως παίκτης της μεξικανικής ομάδας την κατάκτηση του Κυπέλλου Πρωταθλητριών Βορείου, Κεντρικής Αμερικής & Καραϊβικής.
Στον 2ο γύρο είχε ξεπεραστεί το εμπόδιο της Παγκυπρίου Νέας Υόρκης που στις αρχές της δεκαετίας του 1980 αγωνιζόταν και εκτελούσε χρέη προπονητή ο Μίμης Παπαϊωάννου.
Τέλος, από το 1984 μέχρι το 1991, ο Λάτο αγωνίστηκε ερασιτεχνικά στην ομάδα Πολόνια Χάμιλτον, η οποία έδρευε στον Καναδά και συμμετείχε σε πρωτάθλημα του Οντάριο.
Η ζωή μετά το ποδόσφαιρο
Το διάστημα που αγωνιζόταν ερασιτεχνικά στην Πολόνια Χάμιλτον ασκούσε χρέη προπονητή στους Τορόντο Νορθ Γιορκ Ρόκετς (1988-1990), ενώ στη συνέχεια κοουτσάρισε με τη σειρά τις: Σταλ Μιέλετς (1991-1993), Ολίμπια Πόζναν (1993-1995), Αμίτσα Βρόνκι (1995-1996), Σταλ Μιέλετς (1996-1997) και Βίτζεβ Λοτζ (1999).
Ο προτελευταίος σταθμός της καριέρας του ήταν η Καβάλα (1997-1998), στον πάγκο της οποίας όμως κάθισε για μόλις δύο ματς: στις εκτός έδρας ήττες από Βέροια (4-2) και Εθνικό Πειραιά (2-0).
Το προπονητικό πτυχίο που εξασφάλισε το 1996 από την πολωνική ομοσπονδία αποδείχθηκε… αχρείαστο, καθώς στις αρχές του 21ου αιώνα αποφάσισε να ασχοληθεί με την πολιτική.
Την τετραετία 2001-2005, ο Λάτο διετέλεσε γερουσιαστής του τοπικού Κοινοβουλίου, ως εκπρόσωπος της Δημοκρατικής Αριστερής Συμμαχίας, ενώ το 2005 ήταν μέλος της παράταξης του Βοτζίμιερς Τσιμοτσέβιτς.
Τα επόμενα χρόνια δεν στέφθηκαν από επιτυχία, καθώς το 2004 δεν εξελέγη Ευρωβουλευτής ούτε το 2005 και το 2007 βουλευτής.
Τουναντίον, στις 30 Οκτωβρίου 2008 έγινε επικεφαλής του πολωνικού ποδοσφαίρου με 57 ψήφους έναντι 36 του Τζίσγουαφ Κρέτσινα και 19 του Μπόνιεκ, πόστο που κράτησε μέχρι τις 26 Οκτωβρίου 2012.
Το 2011 είχε πει σε συνέντευξή του ότι αν η εθνική δεν καταφέρει να προκριθεί στην προημιτελική φάση του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος 2012 (σ.σ. συνδιοργανώτρια με Ουκρανία), θα υπέβαλε την παραίτησή του. Δεν το τήρησε παρά τον πρόωρο αποκλεισμό…
Να σημειωθεί ότι ο Λάτο έχει συμμετάσχει σε δύο σίριαλ και μία ταινία, ενώ υπήρξε πρωταγωνιστής σε ντοκιμαντέρ για τον ίδιο το 1976.
Ίσως να ήταν άδικο που το 2004 δεν συμπεριλήφθηκε στους 50 κορυφαίους ποδοσφαιριστές της UEFA, ωστόσο στη χώρα του είναι ιδιαίτερα δημοφιλής.
Μεταξύ άλλων, του έχει απονεμηθεί ο τίτλος του Master του Αθλητισμού, τρία χρυσά μετάλλια, ο Σταυρός του Ιππότη του Τάγματος της Πολωνικής Αναγέννησης το 1974 και ο Σταυρός του Αξιωματικού του Τάγματος της Πολωνικής Αναγέννησης το 1982.
Ποδόσφαιρο
Πορτοκαλί και άλλα